Zelfredzaamheid

Zelfredzaamheid

Zijn we zelfredzaam?

Mensen die lezen over armoede en schulden in Nederland zijn vaak uiterst verbaasd. Hoe kan dat nu? Wij hebben toch een veelheid van sociale regelingen, een ruimhartige bijstandswet en ons land kent toch vele soorten toeslagen en totaal 27 (inkomens)regelingen. Daarnaast zijn noodzakelijke hulplijnen voor-handen, Nederlanders hebben immers recht op een minimumbestaan en ieder-een in loondienst ontvangt tenminste een minimumloon. Helaas is een aantal mensen niet bij machte orde op zaken te stellen en kunnen ze zichzelf niet redden zonder hulp.

De werkelijkheid is dat het aantal huishoudens dat met problematische schulden kampt ruim boven de half miljoen uitkomt; doorgaans zakken deze huishoudens daardoor onder het bestaansminimum. Er zijn weliswaar schuldhulpregelingen en schuldhulpmaatjes, er zijn opgeleide vrijwilligers die zich inzetten om samen met deze mensen orde op zaken te stellen en eventueel assisteren met het aan-vragen van ‘vergeten’ toeslagen en ondersteuning. Maar als structureel maande-lijks teveel wordt uitgegeven is het dweilen met de kraan open en nadert de dag dat men zijn schulden niet meer kan afbetalen en rest uiteindelijk slechts de schuldsanering, indien mogelijk tenminste;  er zijn namelijk strenge voorwaarden aan verbonden. Het goede van zo’n sanering is dat bij het succesvol doorlopen van het traject een schone lei de beloning is en opnieuw kan worden begonnen. In ons land is dat in principe goed geregeld. En toch zien we dat onze regelingen voor problematische schuldenaren blijkbaar niet (goed) werkt. Vooropgesteld dat ze zich al tijdig voor hulp meldden; de werkelijkheid is dat  schuldenaren meestal eerst ‘zelf gaan repareren’. Dat wil zeggen het ene gat met het andere vullen tot het niet meer kan, dubieuze leningen tegen exorbitante renten aan-gaan en vervolgens geen enveloppen met rekeningen, herinneringen of aanma-ningen meer openmaken tot de deurwaarder op de stoep staat met de aan-zegging dat het huis direct leeg opgeleverd dient te worden.

Financiële krapte (zogenaamde ‘overlevingsschulden’) is de oorzaak dat de vaste lasten niet voldoende uit de inkomsten kunnen worden gedekt. Overbesteding speelt hierin meestal een grote rol als als mensen hun financiële zaken niet op orde hebben (geen huishoudboekje). Of de levensomstandigheden veranderen plotseling door inkomstendaling, door scheiding of ontslag en daardoor daalt het inkomen (aanpassingsschulden), maar ook kan er sprake zijn van over-besteding (compensatieschulden). Zorgelijk is dat er door psychosociale problemen (verslavingen) forse problematische schulden kunnen ontstaan.

Onze huidige participatiemaatschappij vergt een hoge mate vanzelfredzaamheid en dat is niet voor alle burgers zo eenvoudig als gedacht. Het is nogal wat, als je de weg moet vinden in alle inkomens-, toeslagen- en ondersteuningsregelingen. Vaak is de problematiek van de schuldenaar ook vrij complex en heeft hij huur-schulden, water- en energieschulden, schulden bij de zorgverzekeraar, bij justitie (openstaande boetes) en bestelde hij links en rechts bij postorderbedrijven. Veel erger is het dat als laatste redmiddel soms bij buitenlandse instellingen (‘banken’) wordt geleend, het zogenaamde ‘snelkrediet’. Dan moeten hoge rentepercentages worden betaald. De complexiteit bij zulke serieuze schulden is groot, iedere schuldeiser probeert zoveel mogelijk geld terug te halen en deze activiteiten doorkruisen elkaar ook. Met gevolg dat de druk op de schuldenaar hoog is en hij dikwijls niet meer in staat is alle belangrijke informatie te begrijpen en een goed overzicht te houden over de situatie. Het doet dan ook iets met deze mensen: ze zijn gestresst, letten niet meer goed op, openen hun post niet meer en verliezen de controle over hun leven. Bekend is dat bij een langdurige situatie ook het IQ met procenten vermindert en mensen niet lang meer goed nadenken over beslissingen, maar zich laten leiden door de acute problemen van het moment. Maar juist bij flinke schulden zouden mensen geen domme dingen moeten doen maar de lange termijn voor ogen houden om niet in een neer-waartse spiraal te geraken. Overkomt het alleen maar mensen die ‘er op los leven’? Nee, zo gemakkelijk zwart-wit is het niet.

Ook mensen die goedwillend zijn kunnen lelijk in financiële problemen komen als ze even niet opletten, niet op tijd reageren, geen hulp vragen, de weg in de veel-heid van regelingen niet kennen en ze vooral ook niet kunnen begrijpen, of moeite hebben helder te blijven denken (stress). Ronduit zorgelijk zou je het kunnen noemen dat veel Nederlanders niet de hulp krijgen die ze nodig hebben.

De helft van de huishoudens met ernstige betalingsproblemen (ruim 360.000) weet niet waar ze met hun problemen terecht kunnen. Ook denkt het overgrote deel van deze groep (285 huishoudens) dat de problemen niet zo ernstig zijn. Het Nibud vindt dit opvallend, omdat ernstige betalingsproblemen zonder professionele hulpverlening niet zijn op te lossen.